چیزی از استقلال تاجیکستان نگذشته بود که این کشور به ورطه جنگ داخلی  گرفتار شد. اوج این درگیری‌ها سال‌های 93-1992 بود. برای درک علّت این  درگیری‌ها باید به ساختار سیاسی و قومی تاجیکستان توجّه کرد. این کشور تنها  کشور فارسی زبان آسیای مرکزی است. همچنین تاجیکستان در میان کشورهای مستقل  مشترک‌ المنافع تنها کشوری است که در کنار جمعیّت غالب سنّی از جمعیّت  قابل توجّه شیعه اسماعیلیه با ارتباط بین‌المللی نیرومند برخوردار است.  تنها در تاجیکستان بود که حزب نهضت اسلامی به طور وسیعی به فعّالیّت‌های  سیاسی دست زد و حتّی بعضی از اعضای آن هدف خود را ایجاد دولت اسلامی اعلام  کردند.

الفبای سیریلیک که عمدتاً در روسیه و برخی از کشورهای اروپای شرقی استفاده می‌شد، پس از تأسيس دولت شوروی در دهه 1920 در قلمرو آسیای میانه نیز رواج  یافت. به این ترتیب، فارسی زبانان آسیای میانه به جای استفاده از الفبای فارسی، در نوشته‌های خود حروف سیریلیک را به کار گرفتند. در تاجیکستان که بیشتر مردم به زبان فارسی سخن می‌گویند، الفبای سیریلیک به الفبای زبان تاجیکی معروف است.

در گذشته مناره‌ها، در كنار مساجد و يا مدارس از خشت، سنگ و چوب ساخته  می‌شدند. كاربرد مهمّ مناره‌ها در گذشته استفاده از آنها برای اذان گفتن  بود. مناره‌ها به شکل مدوّر و يا چارگوش بنا شده و با کتیبه‌ها و تزئينات مختلف مانند: كاشی كاری تزئين می‌شدند. تعداد كمی‌ از مناره‌های قديمی در  تاجيكستان هنوز باقی مانده و بعضی از آنها ترميم و بازسازی شده است.

رویدادهای مهم تاریخی تاجیکستان

بالجوان يك منطقه تاریخی در تاجیکستان است. نتایج حفّاری‌های طولانی مدت باستان‌شناسی در كوروكسای در نزدیکی بالجوان امروزی ثابت می‌کند که 200-800  هزار سال پیش زندگی گیاهی جلگه‌ای و بدون درخت در این ناحیه نفوذ داشته است و حیوانات عجیبی همچون اسب‌ها، کرگدن‌ها، میمون‌های ‌وابسته به میمون‌های دم‌کوتاه امروزی، ببر‌های دندان شمشیری، زرّافه‌ها و نیاکان فیل‌ها می‌زیسته‌اند. بیش از هزار سال پیش بالجوان جزئی از حکومت سامانی بود.

پنجکنت باستانی در نزدیکی شهر پنجكنت امروزی واقع شده و نماینده یک اثر  تاریخی بی‌نظیر در اوایل قرون وسطی است. پنجكنت در قرن‌های 5 تا 8 ميلادی  شرقی‌ترین نقطه شهر سغدیان بود. (غفوراف، باباجان. تاجيكان. جلد اوّل و  دوّم، عرفان، دوشنبه،1377ه.ش-1997م – ص 3831) سغدی‌ها کسانی بودند که به  زبان ایرانیان شرق صحبت می‌كردند و از نیاکان تاجیکی‌ها محسوب می‌شوند. در  ربع اول قرن 8 ميلادی پنجکنت مرکز قلمرو آخرین پادشاه، دیواشتیچ بود که با  شاهزاده‌ی سغدیان بر سر قدرت شهر سمرقند، پایتخت سغدیان جنگید.

یکی از سوالات اساسی علاقمندان به سفر تاجیکستان اینست که آیا امکان سفر با اتوبوس یا قطار وجود دارد یا خیر؟ در جواب این سوال اساسی بیشتر علاقمندان به سفر تاجیکستان می توانم به صورت کوتاه و مختصر پاسخ بگویم که خیر. نه امکان سفر با قطار به سمت کشور تاجیکستان وجود دارد و نه با اتوبوس.

باختر، کشوری باستانی در آسیای مرکزی است، که امروزه در منطقه جنوب  تاجیکستان، ازبکستان و شمال افغانستان واقع شده است. از باختر به عنوان  منبع عتیقه نام برده مي‌شود. یک منطقه که طلای بسیاری از آنجا استخراج  می‌شده و اسب‌های باشکوهی را می‌پرورانده است. در گنج معروف آمو‌دریا که در  قرن 19 در کناره راست رودخانه‌ی پنج یافت شد، تعداد زیادی از اقلام طلایی  همراه با تصاویری از اسب‌ها با ویژگی‌های واضحی از گونه‌های بومی منطقه  وجود داشت. رودخانه‌های پنج و وخش در وسط این منطقه جریان دارند و بعد از  بهم پیوستن، رودخانه بزرگ آمو‌دریا که در دنیای باستان به جیحون معروف بوده  است را به وجود می‌آورند. ناحیه پهناوری بین وخش و پنج (یعنی کناره چپ  درّه وخش) به نام منطقه ختل وجود داشته است. در تاریخ باستان، ختل یک قسمت  از بخارا بوده است.

درّه یغناب تقریبا از 150 كیلومتری شمال پایتخت تاجیكستان (شهر دوشنبه)  شروع می‌شود. درّه كمی قبل از گذرگاه انزاب شروع شده و حدود 60 كیلومتر طول  دارد. درّه توسط رودخانه‌های كومبیل و برزنگا شكل گرفته كه از  یخچال‌های طبیعی تقاطع كوهستانی تاك‌علی سرچشمه می‌گیرد. انشعابات  رودخانه‌های یغناب به رودخانه زرافشان جاری می‌شود و محدوده‌ی زرافشان را از محدوده حصار جدا می‌كند. قسمت بالایی درّه به دلیل چمن‌زارهای باشكوه به  دامنه كوه‌های آلپ مشهور می‌باشد. منطقه جمعیت دائمی ندارد. تنها در تابستان چوپان‌ها، گاوهایشان را برای چرا به اینجا می‌آورند.

موزه تاریخی شهر خجند چندين‌ سال پیش گشایش یافت. اين موزه هم‌ اکنون به  مهم‌ترین مکان دیدنی شهر تبدیل شده‌ و بازدید از آن جزء برنامه‌های حتمی  ميهمانان دوّمین شهر بزرگ تاجیکستان است. نمای ساختمان آن که به استحکامات  عظیم باستانی می‌ماند، یادآور دژ بزرگی است که زمانی در کرانۀ رود  سیر(سیحون) خودنمایی می‌کرد و گویا در سدۀ چهارم پیش از میلاد دیدبان‌گاه  لشکر اسکندر مقدونی بوده است. بازمانده‌های آن دژ کهن را می‌توان درست در  کنار همین ساختمان جدید امروزي به نظاره نشست. در واقع بنای جديد موزه  تاریخی خجند در گوشۀ راست همان دژ باستانی بنا شده ‌است.