مجتمع ساختمانی مذهبی بزرگی به نام مقبره شيخ‌ مصلح‌الدّين در مركز تاريخی  شهر خجند واقع شده و به نام مصلح‌الدّين‌ خجندی كه شاعر و حاكم شهر بوده و  در قرن دوازدهم می‌زيسته نامگذاری شده است. زندگی‌نامه وی به نام مناقب[1]  حفظ و نگهداری شده است. بر طبق افسانه قومی شيخ‌ مصلح‌الدّين فرد  شگفت‌انگيز و مقدّسی بوده است. بعد از مرگش وی ابتدا در روستای اونجی به  خاك سپرده شد كه در حومه خجند قرار دارد. مدّتی بعد پيروانش خاكستر شيخ را  به مكانی كه هم اكنون مقبره اوست منتقل كردند و آرامگاه بزرگی بر روی قبرش  ساختند.

درّه ورزاب منطقه تفریحی مورد علاقه ساکنین دوشنبه است. در آنجا تعداد زیادی منطقه تفریحی و مکان‌هایی برای استراحت و يا به قول تاجيك‌ها دم‌گيری  وجود دارد. ورزاب به عنوان یک منطقه جغرافیایی کوچک نزدیک دوشنبه، در نقطه تقاطع سرچشمه رود ‌ورزاب و قسمت‌های مرکزی از سراشیبی‌های جنوبی رشته کوه حصار بسیار شناخته شده است. ناحیه ورزاب در مرزهای شمالی درّه زرافشان و در  سراشیبی‌های شمالی رشته کوه حصار واقع شده است. از شرق به درّه رامیت و از  جنوب‌ شرقی به راحتی و وحدت می‌رسد. بزرگراه‌هایی که دوشنبه را با بخش‌های  شمالی کشور و درّه فرقانه، استرفشن (اوراتپّه‌سابق)، خجند،  (لنين‌آباد‌سابق) و عینی و پنجکنت، به هم پیوند می‌دهند از درّه ورزاب عبور  می‌كنند.

هجدهمین سفر گروهی جاده ابریشم در مهرماه 1403 برگزار شد. در این سفر کم  نظیر و پرهیجان 14 نفر از شهرهای اصفهان، تهران و مشهد شرکت داشتند. برنامه  سفر طبق اعلام قبلی با پرواز به سمت تاشکند آغاز شد و در نهایت در شهر  دوشنبه پایتخت کشور تاجیکستان به پایان رسید.

تاجیکستان از دیرباز محل برخورد دين‌ها و مذاهب گوناگون بوده است. این  سرزمین با فرهنگ‌های چین، ایران و... همسایه بوده و جریان‌های دینی و  فرهنگی آنها این جمهوری را تحت تاثیر خود قرار داده است. امروزه دین بیشتر  مردم این منطقه سنّی و از شاخه حنفی است و ابوحنیفه را به عنوان امام اعظم  می‌شناسند. گروه کوچکی از شیعیان اسماعیلی در کو‌ه‌های پامیر در منطقه  بدخشان زندگی می‌كنند. اقلّیّت‌های مسیحی، زرتشتی و کلیمی نيز در این کشور  زندگی می‌كنند. مسلمان 80درصد، مسلمان شيعه 5درصد، ارتدوكس روسی5/1درصد،  يهودی 1/0درصد، ساير اديان و بیدين 4/13درصد

اوّلین مستعمره در قلمرویی که هم اکنون تاجیکستان نام دارد، به دوره دوّم  عصر حجر(8.900.00 هزار سال پیش) برمی‌گردد.[1] یافته‌های باستان‌شناسی و  شواهد مکتوب هرودتس[2] و منابع تاریخی دیگر اطلاعاتی در مورد زندگی، رسوم،  سنّت‌ها، حرفه، فرهنگ و روابط تجاری مردمی که در ابتدای تاریخ این منطقه در  آنجا زندگی می‌کرده‌اند، فراهم می‌كنند.

با رودکی گرامی وداع کردیم و با دلی اندوهگین و با امید دیداری دیگر راهی دوشنبه شدیم. جاده خراب بود و کاروان اتومبیل‌های ما با تاخیر بسیار پیش می‌رفتند. ساعت پنج بعدازظهر به دوراهی رسیدیم که در یک سو جاده آسفالته نو و کوتاهی بود که از میان کوهستان می‌گذشت و از سوی دیگر جاده قدیمی و خاکی که کوهستان را دور می‌زد. در جاده آسفالته شرکت ایرانی سابیر ساختن تونلی پنج کیلومتری را برنده مناقصه شده و آن را در سال‌های آخر ریاست جمهوری احمدی نژاد به پایان آورده است. این تونل که به نام تونل انزاب یا تونل استقلال معروف است پس از بازگشایی دچار نقص‌های فنی بی‌شمار شد و اکنون دوباره بسته است و مهندسان و کارگران ایرانی در آن به مرمت مشغولند.

موزه تاریخی شهر خجند چندين‌ سال پیش گشایش یافت. اين موزه هم‌ اکنون به  مهم‌ترین مکان دیدنی شهر تبدیل شده‌ و بازدید از آن جزء برنامه‌های حتمی  ميهمانان دوّمین شهر بزرگ تاجیکستان است. نمای ساختمان آن که به استحکامات  عظیم باستانی می‌ماند، یادآور دژ بزرگی است که زمانی در کرانۀ رود  سیر(سیحون) خودنمایی می‌کرد و گویا در سدۀ چهارم پیش از میلاد دیدبان‌گاه  لشکر اسکندر مقدونی بوده است. بازمانده‌های آن دژ کهن را می‌توان درست در  کنار همین ساختمان جدید امروزي به نظاره نشست. در واقع بنای جديد موزه  تاریخی خجند در گوشۀ راست همان دژ باستانی بنا شده ‌است.

کوه‌های فان، غربی‌ترین بخش رشته‌کوه پامیر-آلای، یک مانع طبیعی عظیم هستند که در استان سغد شمال تاجیکستان، رشته‌کوه‌های زرافشان و حصار را قطع می‌کنند. این کوه‌ها بلندترین بخش رشته‌کوه زرافشان را تشکیل می‌دهند و چه با پای پیاده و چه با ماشین به آن‌ها نزدیک شوید، نمی‌توانید از عظمت و  زیبایی آن‌ها شگفت‌زده نشوید.این کوه‌ها که اغلب به‌عنوان جواهرات تاجیکستان به‌دلیل دریاچه‌های فیروزه‌ای و آبی‌آسمانی‌شان شناخته می‌شوند، پوشیده از درختان ارس و دیگر جنگل‌های بومی هستند. جمعیت انسانی در این منطقه امروزه کم‌تراکم است، اگرچه در دوران باستان شهرهای بزرگی در اینجا وجود داشتند، امّا مزیت این وضعیت این است که گیاهان و جانوران به خوبی رشد می‌کنند و به راحتی می‌توان به طبیعت بکر پناه برد.

باختر، کشوری باستانی در آسیای مرکزی است، که امروزه در منطقه جنوب  تاجیکستان، ازبکستان و شمال افغانستان واقع شده است. از باختر به عنوان  منبع عتیقه نام برده مي‌شود. یک منطقه که طلای بسیاری از آنجا استخراج  می‌شده و اسب‌های باشکوهی را می‌پرورانده است. در گنج معروف آمو‌دریا که در  قرن 19 در کناره راست رودخانه‌ی پنج یافت شد، تعداد زیادی از اقلام طلایی  همراه با تصاویری از اسب‌ها با ویژگی‌های واضحی از گونه‌های بومی منطقه  وجود داشت. رودخانه‌های پنج و وخش در وسط این منطقه جریان دارند و بعد از  بهم پیوستن، رودخانه بزرگ آمو‌دریا که در دنیای باستان به جیحون معروف بوده  است را به وجود می‌آورند. ناحیه پهناوری بین وخش و پنج (یعنی کناره چپ  درّه وخش) به نام منطقه ختل وجود داشته است. در تاریخ باستان، ختل یک قسمت  از بخارا بوده است.

اگر در بزرگراه کولاب به واسع رانندگی کنید شیب‌های تند خواجه‌ مؤمن و  دیوار‌های نمکی را می‌بینید که تا ارتفاع 500 متری رسیده‌اند. راه‌های نمکی به علت تناوب لایه‌های خالص(از5 تا 15 سانتی‌متر) و ناخالص(مخلوط شده با  انواع مختلف خاک رس با حدود 5/1 سانتی متر ضخامت) براحتی قابل مشاهده هستند. این نمک‌ها حداقل در مدت 20000 سال در اینجا روی هم انباشته شده‌اند. ماركوپولو، كاشف مشهور ونيزی صد‌ها سال پیش پس از بازدید از این منطقه نوشت: در اینجا نمک سفت است و توسط بیل‌های بزرگ شکسته شده است. میزان نمک آنقدر زیاد است که تا آخر دنیا برای همه کافی است.

در قرون وسطی منطقه پامیر به دلیل استخراج نقره شهرت داشت. این استخراج در  قرن 10 با بهره‌برداری از ذخایر نقره نزدیک رودخانه توقوزبالاك در کناره  سمت چپ رودخانه غُند، در محدوده‌ی بچار آغاز شد. سرمایه‌سازی از ذخایر این  ناحیه منجر به توافق معدن‌چیان و متخصّصان ذوب‌آهن در چرتيم، ورشز، شازود،  ميانه‌كوه، و بسیاری دیگر شد. استخراج در سطح وسیع نبود. استخراج در قرن 11  در طی "بحران نقره" رشد زيادی کرد؛ ذخایر نقره توسعه یافتند و در  پامیرشرقی به شدت مورد بهره‌بردای قرار گرفتند.

اگر در بزرگراه پامیر جایی بین گذرگاه كايتزيك[2] (4271 متر) و علی‌چور  رانندگی کنید، به تابلویی برمی‌خورید كه شما را از جاده اصلی خارج كرده و  به دریاچه‌های زيبای بلنكول و ياشيكول راهنمایی می‌كند.[3] پیچ‌‌ جاده  ياشيكول در کیلومتر 145 بعد از مرغاب است. جاده فرعی بلنكول در حدود 18  کیلومتری جاده اصلی قرار دارد و از بلنكول تا دریاچه‌ی ياشيكول هم 15  کیلومتر دیگر باید راه پیمود. ياشيكول به معنی دریاچه سبز است. این دریاچه  در ارتفاع 3700 متری از سطح دریا قرار داشته و 19 کیلومتر طول و 1 تا 4  کیلومتر عرض دارد. همچنين اين درياچه در عمیق‌ترین نقطه، حدود 50 متر عمق  دارد.

درست در مرکز شهر کولاب و در نزدیکی موزه مطالعات منطقه‌ای آرامگاهی قرار دارد که توسط درختان چنار صد‌ ساله احاطه شده و متعلق به شاعر، فیلسوف و  متفکّر قرن 14 ميلادي، میر‌ سیّد‌علی‌ همدانی است. میر سیّد‌علی‌ همدانی که در  برخی منطقه‌ها با نام‌های شاه همدان و امیر‌کبیر نیز شناخته می‌شود، در تاجیکستان عهد شوروی چهره‌ای شناخته شده نبود. تولّد میر سیّدعلی در دوازدهم رجب سال 714ق اتفاق افتاده است و به حساب ابجد كلمه "رحمه الله" تاریخ ولادت اوست؛ چنانكه "بسم‌ الله‌ الرحمن‌ الرحیم" تاریخ وفات او (786ق) می‌باشد و برحسب نقل ‌این كلمه مباركه را در موقع وفات بر لب داشته است.

مهمان‌بختی محبت‌اف از چهره‌های برجسته فرهنگی و ادبی تاجیکستان است که به  مدت ده سال، از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۱، ریاست اتحادیه نویسندگان این کشور را بر  عهده داشت. او در دوران زمامداری خود نقش مهمی در ثبات و پویایی فعالیت‌های  ادبی تاجیکستان ایفا کرد و روابط فرهنگی با دیگر کشورها، به ویژه ایران،  را گسترش داد. تحت رهبری او، تبادل‌های ادبی و برگزاری همایش‌های مشترک  میان نویسندگان تاجیکستان و ایران تقویت شد، که این امر به غنای دیالوگ  فرهنگی بین دو حوزه فارسی‌زبان کمک شایانی کرد.

پارک صدرالدّین عینی یک پارک فرهنگی و تفریحی است که در سال 1960 در شمال  شهر دوشنبه ساخته و به بهره‌برداری رسید. مساحت کل پارک 6 هکتار است. مسیر  اصلی پارک به قسمت دایره‌ای شکلی که پر از باغچه‌های گل‌دار است تا ورودی دوم منتهی می‌شود.در محوطه پارک تعدادی تراس، بالکن، چایخانه، اشکال کوچک معماری، ویژگی‌های طراحی پارک، فواره‌ها و غیره وجود دارد. علاوه بر این، انواع زیادی از درختان، بوته‌ها، گیاهان و گل ها در سراسر پارک کاشته شده است.

گرم‌ چشمه در 2325 متری از سطح دریا در سراشیبی‌های غربی کوه‌های شاه‌دارا و  در امتداد رودخانه گرم‌چشمه واقع شده است. با بررسی توده عظیمی از رسوب  سنگ تراورتن که به پایین‌ رودخانه سرازیر شده و طی قرن‌ها متراکم شده و شکل  یافتند به اين نتيجه می‌رسيم كه گرم‌چشمه‌ باید چندین هزار سال قدمت داشته  باشد.[2] آب معدنی با بالاترین درجه هم در چشمه‌های آب‌گرم‌ کوچک و هم در  چشمه‌های آب‌گرم ‌بزرگ با ارتفاع 10 سانتی‌متر تا 5/1 متر فوران می‌كنند و  به سطح می‌آیند. تقریباً در هر ثانیه 5 تا 7 لیتر آب داغ از چشمه بیرون  می‌آید. آب همواره با گلوله‌های کلسیم آهک به قطر 5/0 تا 4 سانتی‌متر در  ترکیب با پودر سفید با ویژگی آهگی بیرون می‌آید.

قرغان‌ تپّه بزرگ‌ترین مرکز فرهنگی صنعتی درّه‌ی وخش در 97 کیلو‌متری جنوب  دوشنبه واقع است. مطابق با برخی تحقیقات قرغان‌ تپّه در قرن 7 به وجود آمده  اگر چه برخی قدمت آنرا بسیار بیشتر می‌د‌انند. شهر در قسمت بالایی درّه‌ی وخش و در مرکز یک مرغزار واقع است. در قرون وسطی این ناحیه را ختای و شهر  را ليواقند یا وخش می‌خواندند.

درّه قره‌تاغ تقریباً از 8 کیلومتری نزدیک یک بزرگراه در44 کیلومتری غرب  دوشنبه پشت روستای قره‌تاغ که در امتداد کناره راست رودخانه قره‌تاغ کشیده  شده است، شروع مي‌شود. یک مسیر در امتداد درّه شیرکنت در کناره چپ رودخانه  کشیده شده است که تقریباً 20 کیلومتر است. خانه‌ها و باغ‌های ساکنین محلّی  مانند یک روبان پیوسته در امتداد رودخانه در قسمت پایینی درّه کشیده  شده‌اند. هیچ کس در قسمت بالایی درّه زندگی نمی‌کند.

سامانی (به تاجیکی: Сомонӣ) نام یکای پول کشور تاجیکستان است که از ۳۰ اکتبر سال ۲۰۰۰ یکای پول رسمی آن کشور اعلام و جایگزین روبل تاجیکستان شد. دولت تاجیکستان برای بزرگداشت خاندان سامانیان، نام پول رایج خود را «سامانی» گذارده است. هر هزار روبل تاجیکستانی برابر با یک سامانی قرار داده شد. بر روی اسکناس‌های سامانی چهره برخی از مشاهیر مشترک ایران و تاجیکستان نقش بسته است. برای نمونه بر روی اسکناس ۱۰۰ سامانی چهره اسماعیل سامانی و بر روی دیگر اسکناس‌ها چهره رودکی، پورسینا (ابن سینا) و میر سید علی همدانی دیده می‌شود. اسکناس‌های دیگر با سیمای مشاهیر معاصر تاجیکستانی مانند صدرالدین عینی، باباجان غفورف، میرزا ترسون‌زاده و دیگران آراسته شده‌است. کد بین‌المللی این یکای پول TJS است.

دره زرافشان، سرزمینی وسیع و پر از تضادهاست. با تاریخی منزوی و اسرارآمیز که هاله‌ای از رمز و راز را به خود گرفته است، این دره برای هر کسی که می‌خواهد بقایای جاده ابریشم، فرهنگ‌های باستانی و منزوی، و فرصتی برای تجربه تاریخ هزاران ساله را از نزدیک ببیند، یک مقصد ضروری است. این دره محل تلاقی سغدی‌ها و سایر قبایل آسیای مرکزی است، تمدن‌هایی که به زمان اسکندر مقدونی بازمی‌گردند و هنوز هم سنّت‌های خود را حفظ کرده‌اند. میراث شگفت‌انگیز آن‌ها در سنگ‌نوشته‌های محوطه‌های باستان‌شناسی پنجکنت و سرزم حک شده است.  

شهر خاروغ پایتخت استان خودمختار بدخشان[2] با جمعيّتی حدود 30 هزار نفر در  زمین‌های کم‌عرض و مرتفع و در 2060 متری از سطح دریا و نزدیک محل تلاقی  رودخانه‌های غُند[3] و شاه‌دارا[4] در مرز افغانستان واقع شده است. درّه  رودخانه در اینجا باریک است و شهر در دو خیابان بزرگ شكل گرفته كه در دو  طرف خيابان اصلی رديفی از درختان صنوبر قرار دارد.[5] در سال 1895 زمانی که  سرانجام مرز بین امپراتوری روسیه و افغانستان تعیین شد مرز از سه‌خانه و  یک سربازخانه و روستای کوهستانی کوچکی از خاروغ تشكيل شد. جاده‌ای از آش[6]  تا خاروغ ساخته شد امّا جاده تنها این امکان را فراهم می‌کرد تا اسب‌  سواران کالاها را به کاروان‌های شتر تحویل بدهند.

جاده‌های کهن تجاری آسیای مرکزی، با مناظری افسانه‌ای و تاریخی درخشان، بار دیگر مورد توجه گردشگران قرار گرفته‌اند. در این نوشتار تلاش کرده‌ام، بهترین مسیرها برای کاوش در ثروت‌های پنهان آن را ارائه کنم.

جمهوری تاجیکستان در آسیای مرکزی بین عرض جغرافیایی 36 درجه و 40 دقيقه و   42 درجه و 05 دقيقه شمالی و طول جغرافیایی 31 درجه و 67 دقيقه  و 14 درجه و  75 دقيقه شرقی و در عرض یکسانی با یونان، ایتالیا و اسپانیا واقع شده است.  این کشور مساحتی در حدود 14310 کیلومتر مربع داشته و فاصله شرق تا غرب آن  700 کیلومتر و فاصله شمال تا جنوب آن نزدیک 350 کیلومتر می‌باشد. كلّ  مساحت‌ خشكي‌هاي تاجيكستان142700 كيلومتر مربع بوده و نزديك به 400 كيلومتر  مربع، مساحت آب‌هاي آن مي‌باشد.

تفاهم‌نامه همکاری در حوزه گردشگری بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری  تاجیکستان امروز، چهارشنبه ۲۴ بهمن‌ماه، در حاشیه دومین روز از هجدهمین نمایشگاه بین‌المللی گردشگری تهران به امضای سید رضا صالحی‌ امیری، وزیر  میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ایران، و جمشید جمعه‌ خان‌زاده، رئیس کمیته گردشگری دولت تاجیکستان، رسید.

تاجيكستان از ديرباز محل زندگی مردمان آريايی بوده كه بعضي‌ از آنها اسكان  يافته بودند. سغديان، مادها و پارس‌ها و برخی ديگر زندگی كوچ نشينی داشتند،  همچون سكاها يا ماساژت‌ها. بنابراين می‌توان گفت: كه باختری‌ها، سغدی‌ها، خوارزمی‌ها و سكايی‌ها، نه تنها بنيان‌گذاران شهرها و روستاهای آسيای  مركزی، به ويژه تاجيكستان به شمار می‌روند بلكه نياكان تاجيكان نيز  بوده‌اند.

درياچه قره‌كول يا دریاچه سیاه بزرگ‌ترین منبع آب طبیعی در تاجیکستان است  که در شرق پامیر واقع شده و 3900 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. این دریاچه  مساحتی در حدود 380 کیلومتر مربع را در بر می‌گیرد و متوسط تا 238 متر عمق  دارد. این دریاچه 33 کیلومتر طول و 23 کیلومتر پهنا داشته و یک رشته جزیره  بزرگ که از شمال به جنوب کشیده شده دریاچه را به دو قسمت کم‌عمق شرقی و  قسمت عمیق‌ غربی تقسیم کرده است.

درّه رامیت از 45 کیلومتری شمال‌غربی دوشنبه شروع می‌شود. اين درّه با مناطق تفریحی پر‌شمار و چشمه‌های آب‌گرم در مناطق پايينی و از جنگل‌ها و رودخانه‌های زیبا در مناطق بالايی، يكی از زيباترين و بكرترين مناطق تاجيكستان محسوب می‌شود. شما می‌توانید با نيم ساعت رانندگی از دوشنبه به سوی شهر وحدت به این درّه برسید. رودخانه‌ی کافرنهان 378 کیلومتر طول دارد. سرچشمه سمت چپ آن رودخانه ساربا، از یخ‌ها و پهنه‌های برفی قاراتگين شروع شده و سرچشمه سمت راست آن از رودخانه سردی ميانه ‌در محدوده حصار آغاز می‌شود.

من به عنوان یک علاقمند موسیقی تاجیکستان، مفتخرم که مروری کوتاه بر  تاریخچه غنی و پربار موسیقی تاجیکستان داشته باشم. موسیقی تاجیکستان،  گنجینه‌ای ارزشمند از فرهنگ و هویت این سرزمین است که از اعصار گذشته تا به  امروز، با نغمه‌ها و آواهای دلنشین خود، روح مردم را نوازش داده است.

چیزی از استقلال تاجیکستان نگذشته بود که این کشور به ورطه جنگ داخلی  گرفتار شد. اوج این درگیری‌ها سال‌های 93-1992 بود. برای درک علّت این  درگیری‌ها باید به ساختار سیاسی و قومی تاجیکستان توجّه کرد. این کشور تنها  کشور فارسی زبان آسیای مرکزی است. همچنین تاجیکستان در میان کشورهای مستقل  مشترک‌ المنافع تنها کشوری است که در کنار جمعیّت غالب سنّی از جمعیّت  قابل توجّه شیعه اسماعیلیه با ارتباط بین‌المللی نیرومند برخوردار است.  تنها در تاجیکستان بود که حزب نهضت اسلامی به طور وسیعی به فعّالیّت‌های  سیاسی دست زد و حتّی بعضی از اعضای آن هدف خود را ایجاد دولت اسلامی اعلام  کردند.

در پایان نخستین هزاره‌ی قبلا از میلاد مسیح ساخت قلعه‌های محکم به منظور  جلوگيری از تهدید حملات نظامی همسایگان آغاز شد. نخستین قلعه در تاجيكستان  يمچون بود. روستايی به همين نام نيز در نزديكی قلعه وجود دارد. عدّه‌ای  قلعه يمچون را كافر‌ قلعه نيز می‌نامند. قلعه يمچون در قرن 3 قبل از میلاد  در کناره‌ی سمت راست رودخانه‌ی پنج روی تپّه ماهورهای رشته کوه وَخَن[2]  ساخته شده است. قلعه‌ روی یک پرتگاه قرار دارد و دائماً با ریزابه‌های  رودخانه‌های پنج، شسته می‌شود. مسيرهای زير قلعه بسيار شيب بوده و در تمام  طول سال دست نیافتنی هستند. آنها در طراحی قلعه مورد استفاده قرار  گرفته‌اند.

تاریک هنگام به مرز خجند رسیدیم. پیش از ورود به داخل قرارگاه مرزی هیچ چراغ نبود و ما جمعی مسافر خسته و دلتنگ و ناکام، لنگ لنگان بار خود را کشیدیم و با ازبکستان و مرزبانان نامهربان آن وداع گفتیم. پاهایمان سنگین می‌رفتند زیرا دل در سمرقند وانهاده بودیم به آرزوی دیدارهای بیشتر که آیا میسر شود...

موزه ملی تاجیکستان یک موزه تازه بازسازی شده است که نمایشگاه‌هایی از تاریخ قدیم و جدید جمهوری تاجیکستان را در خود جای داده است و در پایتخت کشور تاجیکستان، شهر دوشنبه، واقع شده است. این موزه در سال ۱۹۳۴ افتتاح و در سال ۱۹۹۹ عنوان موزه ملی را دریافت کرده است. این ساختمان منحصر به فرد برای همه بازدیدکنندگانی که شروع به کاوش در کشور کوچک آسیای مرکزی کرده‌اند واقعاً الهام بخش است و با معرفی تاریخ، طبیعت، زندگی محلی و فرهنگ مردم تاجیکستان مورد توجه گردشگران بسیاری قرار گرفته است. تاجیکستان کشوری در آسیای میانه است که توسط افغانستان، چین، قرقیزستان و ازبکستان احاطه شده است. این شهر به دلیل کوه‌های ناهموار مشهور به پیاده‌روی و کوهنوردی است. کوه‌های فان، در نزدیکی پایتخت ملی دوشنبه، دارای قله‌های پوشیده از برف هستند که بیش از ۵۰۰۰ متر ارتفاع دارند.

پس از استقلال تاجيكستان يك گروه شبه‌نظامی در اين كشور وجود داشت كه در  سال 1993 وزير دفاع وقت، الكساندر شيشليانكف كوشش كرد آن را تبديل به يك  نيروی مسلح كند. پس از انحلال فرماندهی مشترك كشورهای هم‌سود در سال 1993  لشكر زرهی 201 تحت فرماندهی روسيه در‌آمد. قبلاً قرار بود تاجيكستان و  كشورهای هم‌سود در اين فرماندهی شريك باشند.

الفبای سیریلیک که عمدتاً در روسیه و برخی از کشورهای اروپای شرقی استفاده می‌شد، پس از تأسيس دولت شوروی در دهه 1920 در قلمرو آسیای میانه نیز رواج  یافت. به این ترتیب، فارسی زبانان آسیای میانه به جای استفاده از الفبای فارسی، در نوشته‌های خود حروف سیریلیک را به کار گرفتند. در تاجیکستان که بیشتر مردم به زبان فارسی سخن می‌گویند، الفبای سیریلیک به الفبای زبان تاجیکی معروف است.

به طور کلّی می‌توان گفت: كشور تاجیکستان از سه حوزه عظیم کوهستانی   تیان‌شان، آلای و پامیر با ارتفاعی بین 300 و 7496 متر از سطح دریا تشکیل   شده است. این سرزمین عموماً به مناطق طبیعی زیر با آب‌و‌هوای متغیر از   ریزگرمسیری تا برف دائمی تقسیم می‌شود:

منابع قابل توجّهی آب در حدود 460 کیلومتر مکعب، روی یخچال‌های طبیعی  متمرکز شده است. این یخچال‌ها در حدود 7820 کیلومتر مربع یا 5/5 درصد از کل  مساحت کشور را اشغال مي‌كنند. یکی از بزرگ‌ترین یخچال‌های درّه‌ای  کوهستانی جهان، یخچال فدچنکو[1] (652 کیلومتر مربع با حدود 70 کیلومتر طول)  در پامیر واقع شده است. در کل می‌توان گفت: بیش از 60 درصد از کلّ  یخچال‌های آسیای مرکزی در تاجیکستان قرار گرفته‌اند، که بیشتر آنها در شمال  و شرق پامیر می‌باشند.

پنجکنت باستانی در نزدیکی شهر پنجكنت امروزی واقع شده و نماینده یک اثر  تاریخی بی‌نظیر در اوایل قرون وسطی است. پنجكنت در قرن‌های 5 تا 8 ميلادی  شرقی‌ترین نقطه شهر سغدیان بود. (غفوراف، باباجان. تاجيكان. جلد اوّل و  دوّم، عرفان، دوشنبه،1377ه.ش-1997م – ص 3831) سغدی‌ها کسانی بودند که به  زبان ایرانیان شرق صحبت می‌كردند و از نیاکان تاجیکی‌ها محسوب می‌شوند. در  ربع اول قرن 8 ميلادی پنجکنت مرکز قلمرو آخرین پادشاه، دیواشتیچ بود که با  شاهزاده‌ی سغدیان بر سر قدرت شهر سمرقند، پایتخت سغدیان جنگید.

تاجیکستان، کشوری کوهستانی و محصور در خشکی در آسیای میانه، با مناظر  خیره‌کننده، فرهنگ غنی و مردمی مهمان‌نواز، مقصدی جذاب برای سفر است. در  ادامه، ده دلیل برای سفر به تاجیکستان را بررسی می‌کنیم:

چهل‌ و‌ چهار چشمه مکان بسیار معروفی در تاجیکستان و کشور همسایه ازبکستان  است، زیرا از دامنه‌ی تپّه کوچکی که قبلاً صحرا بوده است پنج چشمه‌ی بزرگ  از زیر زمین بیرون می‌آید که به 39 چشمه کوچکتر تقسیم می‌گردند. آب چشمه‌ها  با هم جریان می‌یابند تا کانالی پر از ماهی به عرض 12تا 13متر تشکیل دهند.  جالب است بدانید ماهی‌ها به طرف پایین رودخانه شنا نمی‌كنند بلکه در 8  الی9 متری ابتدای آن می‌مانند.

مجتمع معماری تاريخی حضرت شاه در بخش قديمی شهر استروشن واقع شده كه متشكل  از 3 ساختار مذهبی است. آرامگاه حضرت شاه، آرامگاه خدايار ‌ولعمی و مسجد  حضرت‌ شاه و(همچنين مسجد نمازگاه) كه به شكل نيم‌ دايره‌ای اطراف يك چشمه  آب چيده شده‌اند. حضرت‌ شاه نام روحانی است كه در آنجا تدفين شده. طبق  افسانه‌های شفاهی وی برادر كاظم‌ بن‌ عباس است كه به طور فرضی در قرن  يازدهم در مجتمع ‌شاه‌ زند ‌سمرقند تدفين شده و عموزاده‌ی حضرت محمّد‌(ص)  می‌باشد. در قديم قبرستان، مدرسه، گورخانه و نگارخانه در مجاورت آرامگاه  وجود داشت. طبق اسناد ضبط شده دوازده قاری قرآن در شش حجره در آرامگاه  زندگی می‌كردند و برای روح متوفّی كه در قبرستان همجوار دفن می‌شود طلب  مغفرت كنند.

لازوريت يا همان سنگ لاجورد يا لاژورد نام دیگر این سنگ معدنی است که طیف متنوعی از نیلی، بنفش، آبی‌ گل‌گندم یا سبز‌آبی دارد. منابع محدودی از  این سنگ در جهان وجود دارد. در افغانستان، تاجیکستان، روسیه و شیلی معادني  از اين سنگ پيدا شده است. بهترین سنگ‌های نیلی فقط در پامیر غربی و  افغانستان استخراج می‌شود و بسیار نادر است. نمونه‌های لاجورد معمولاً  به علّت نا‌خالصی خالدار یا راه‌راه هستند. کریستال‌های پریت طلایی،  پریت‌ سولفوریک این سنگ را به‌ نحو خاصی زیبا می‌سازد. لاجورد هرگز شکسته نمی‌شود حتّی وقتی حرارت داده می‌شود. این ویژه‌گی‌ها در زمان باستان شناخته شده بوده و برای تایید اصالت آن مورد استفاده قرار می‌گرفتند.

نزديك شهر خاروغ در 2320 متری از سطح دریا و بالای رودخانه، محلّ اتّصال دو  رودخانه غُند و شاه‌دارا، مرتفع‌ترین نقطه سبز دنیا، باغ‌های کشاورزی  پامیر قرار دارد. اين باغ در بين باغ‌های کشاورزی کشورهای مشترک‌المنافع از  همه مرتفع‌تر می‌باشد. باغ‌ها در سال 1940م در یک منطقه کوهستانی سخت  تأسيس شدند. آب‌ و ‌هوا خشک و به شدّت اقلیمی است. نوسانات بارندگی بین 200  تا 300 میلی‌متر و به شرایط جوّی و ارتفاع بستگی دارد. درجه دمای متوسط  سالیانه در اینجا 8.7 درجه‌ی سانتیگراد است.

یکی از سوالات اساسی علاقمندان به سفر تاجیکستان اینست که آیا امکان سفر با اتوبوس یا قطار وجود دارد یا خیر؟ در جواب این سوال اساسی بیشتر علاقمندان به سفر تاجیکستان می توانم به صورت کوتاه و مختصر پاسخ بگویم که خیر. نه امکان سفر با قطار به سمت کشور تاجیکستان وجود دارد و نه با اتوبوس.

در فوریه سال 1911 در مرکز پامير زلزله‌ای در مقیاس 9 ریشتر به وقوع پیوست و  سبب یک رانش عظیم شد که رودخانه مرغاب را مسدود کرد. قسمت پهناوری از سراشیبی‌های موزكال فرو ریختند و به آرامی روستای اوسای در زير حجم عظيمی خاك مدفون شد. تقریباً 90 سکنه از روستا کشته شدند. احتمالاً آنها هرگز نفهمیده‌اند چه اتفاقی افتاده است. مسدود شدن رودخانه سبب ایجاد یک دریاچه شد. دریاچه شروع به انباشتن آب رودخانه کرد و یک سال بعد از زلزله به  روستای سارز سرازیر شد. درياچه سارز درارتفاع 3000 متری واقع شده و  تقریباً 55 کیلومتر طول و به طور متوسط بين 1.5 تا 3.5 کیلومتر عرض دارد. درياچه سارز با حداکثر عمق تقریبی 500 متر مساحتی نزديك به 80 کیلومتر را  پوشش می‌دهد. دمای آب تقریباً 4 الی 6 درجه‌ی سانتی‌گراد است.

صدرالدّین عینی، یکی از بزرگ‌ترین ادیبان و نویسندگان تاجیک، در روستایی در امارت بخارا چشم به جهان گشود. زندگی او سرشار از فراز و نشیب‌هایی بود که مسیرش را به سوی افتخارات بی‌شماری سوق داد. در شش سالگی، پدرش سیّد مراد خواجه، کشاورز باسواد و علاقه‌مند به دانش، او را به مدرسه‌ای در روستا فرستاد. عینی آموزش ابتدایی خود را در این مدرسه گذراند، امّا احساس کرد که آموزش عمیق‌تری نیاز دارد، بنابراین به یک مدرسه دخترانه رفت و در آنجا با آثار بیدل و صائب آشنا شد. با این حال، خوشبختی کودکی او کوتاه بود، زیرا در سنّ دوازده سالگی طاعون همه‌گیر شد و او را از والدینش جدا کرد.

شرکت‌ها و آژانس‌های بی‌شماری در سطح کشور اقدام به برگزاری تورهای  تاجیکستان می‌کنند. در زیر سعی کرده‌ایم ضمن مقایسه‌ای دقیق نسبت به قیمت و  خدمات این سفرها ارزان‌ترین، مناسبت‌ترین و با کیفیت‌ترین سفر تاجیکستان  را به صورت مستند و مبتنی بر اطلاعات مندرج بر وبسایت‌های این شرکت‌ها به  دست بیاوریم.

تاجیک/ تاجیکها، قومی مسلمان و فارسی زبان از نژاد آریایی، قدیمی‌ترین  ساکنان آسیای مرکزی و افغانستان و ناحیة سین‌کیانگ چین و عمده‌ترین جمعیت  جمهوری تاجیکستان می‌باشند. این قوم در شمال هندوستان، ازبکستان،  قرقیزستان، قزاقستان و ایران نیز پراکنده‌اند. شرقی‌ترین منطقة تاجیک‌نشین،  وادی سرکول سین‌کیانگِ چین است. تاجیک‌ها در ایران، عمدتاً در استان‌های  خراسان و سیستان و بلوچستان به سر می‌برند.[1] تاجیک‌ها خود را تُجیک  می‌نامند.

دره فرغانه، که گاهی اوقات به صورت «فرغانه» یا «فرقانه» نوشته می‌شود،  دره‌ای سه‌گوش است که شمال تاجیکستان را به انتهای جنوبی قرقیزستان و بخش  شرقی ازبکستان در آسیای مرکزی متصل می‌کند. این منطقه باستانی که کاملاً  دور از مسیرهای معمول گردشگری قرار دارد، با مساجد قدیمی، مدارس جذاب، مردم  دوست‌داشتنی و بازارهای شلوغی که صنایع دستی سنتی از سفال‌های دست‌ساز تا  بهترین ابریشم‌ها را به نمایش می‌گذارند، شناخته می‌شود.

چشیدن غذاهای ویژه تاجیکستان یکی از نکات برجسته هر بازدید از این کشور است. نه تنها مواد اولیه تازه و خوشمزه به صورت محلی تولید می‌شوند، بلکه موقعیت این کشور در جاده ابریشم باعث شده است که برای قرن‌ها، غذاهای ملّی متنوع آن تحت تأثیر فرهنگ‌های چین، روسیه، ایران و شبه‌قاره هند قرار بگیرد. در این‌جا هشت غذای برتر معرفی می‌شوند که آشپزی تاجیکستان را از  کشورهای همسایه متمایز می‌کند:

كوهستان ‌فان مقصد توريستی مشهوی است كه در شمال غربی تاجيكستان واقع شده است. منطقه كوهستانی فان برای ديدار بسيار مناسب است. يك جاده‌ی آسفالت دوشنبه را به بزرگترين درياچه‌ی منطقه يعنی درياچه اسكندركول می‌رساند. جاده‌ای ديگر از سمت شهر خجند و شهر استروشن و گردنه 3376 متری شهرستان و جاده‌ای ديگر از شهر پنجكنت به درياچه زيبای اسكندركول می‌رسد. اكثر  جاده‌های مناطق كوهستاني‌ فان بدون آسفالت و شوسه می‌باشد. در عين حال مسيرهای اصلی آسفالته می‌باشد.