بنای گنبدی شکل يخچال مير فتاح در ابتدای جاده ملاير به بروجرد و در فاصله 2  کيلومتری ملاير واقع شده است. اين بنا در دوره قاجاريه توسط مير فتاح شيخ  الاسلام و فرزندش محمود فتاحی شريف الملکف جهت انباشت يخ درفصل سرد و  استفاده از يخ‌ها در فصول گرم، ساخته شده است. ارتفاع يخچال از سقف گنبدي  آن تا کف 16 متر و قطر آن در سطح زمين 12 متر می‌باشد. يخچال داراي دو در  است که يکي مخصوص ورود آب و ديگري با يک راه پله، محل برداشت يخ می‌باشد.  اين بنا از جمله جاذبه‌های استان محسوب می‌شود. سقف گنبد از دو لايه آجر و  قسمت داخلی و خارجی و در بين آنها، خشت به كار رفته و به شكلی است كه ضخامت  خشت بين دو لايه آجری، از پايين به  بالا كمتر می‌شود. علت بكار گيری اين  نوع مصالح، جلوگيری از نفوذ گرما به داخل يخچال و ممانعت از به هدر رفتن  سرما بوده است.

در منطقه جغرافيايي خاصی از روستاهای كمره، ساختمان های منفرد، بزرگ و  كنگره داری ساخته شده است كه اكثر آنها در ميان زمينهای مزروعي و گندمزارها  و در اطراف رودخانه قرار گرفته اند. بناهای كنگره داری كه نوار سفيدی از  گچ در چهار طرف ديوارها و كنگره های اطراف سقف آنها كشيده شده و دسته های  كوچك و بزرگ كبوتر در حول و حوش آن در پروازند يا روی تيرك های آن نشسته  اند. كشاورزان بدين روش از فضله های اين كبوتران برای تقويت زمينهای  كشاورزی خويش ياری می گيرند.

اين تپه در روستاي پري (پيروز) از توابع شهرستان ملاير واقع شده است. در  سال 1349 برای اولين بار به طور رسمي حفاري شد و منجر به پيدايی قبور مربوط  به هزار اول ميلادی شد. قرار گرفتن اسكلت در درون قبر به اين شكل بود كه  مرده روی بازوی چپ و يا راست (بسته به زمان دفن مرده) قرار داده می‌شد، ‌به  طوري كه زانوها خم می‌شد و دست‌ها روی سينه قرار می‌گرفت.

اين  قلعه در شهر خمين و مربوط به دوره قاجاريه است كه از نظر ساخت كالبدي و معماري بسيار ارزنده مي باشد. سبك معماري، تزئينات و فضاي داخلي ، اسكلت   ساختماني و نوع مصالح به كار رفته آن را به صورت يك اثر معماري بي نظير در آورده است. بنابر شواهد وسعت اين قلعه در گذشته بسيار بيشتر از وضعيت   كنوني بوده است.

اين تپه در 19 کيلومتري  جنوب غربي شهر نهاوند و 2 کيلومتري سرآب گيان و در  کنار روستايي به همين نام قرار گرفته است و به عنوان يکي از قديمي‌ترين  آثار تاريخي قابل بازديد و تحقيق است. باستان شناسان قدمت اين منطقه را 37  قرن قبل از ميلاد ميسح مي دانند و  مورخان را عقيده بدآن است که 5500 تا  5700 سال قبل در اين تپه مردماني  زندگي می‌کرده‌اند که از اين اقوام بومي  ايران بوده و تمدني شبيه به  تمدن بين النهرين داشته اند ولي بعدها اين قوم  توسط اقوام اروپايي و آسيايي  از بين رفته و قوم جديد تمدن درخشان جديدي  را به وجود آورده‌اند که باتمدن بين النهرين شباهتي نداشته است.

ملایر شهر خانه های تاریخی است در این شهر   حدود 120 خانه تاریخی از زمان  قاجار شناسایی شده است که هر کدام دارای  ویژگی‌های منحصر به فردی  هستند.  خانه و موزه لطفعلیان بنای آجری دو  طبقه‌ای است که در خیابان شهید مصطفی  خمینی ملایر قرار دارد. این خانه را  با زیربنایی در حدود 1200 متر در زمان  فتحعلیشاه قاجار ساخته‌اند که مالک  اولیه آن شخصی به نام محسن مصدقی  معروف به مصدق الممالک بود

ميرزا محمد رضي معروف به مير رضي الدين آرتيماني از شعرا و عرفاني عصر صفوي  است كه در  نيمه دوم قرن دهم هجري قمري در روستاي آرتيمان از توابع  تويسركان بدنيا آمد. وي در دربار شاه عباس اول مقام وجايگاه عالي داشت  وبا يكي از دختران او وصلت نمود.

ارگ و تپه باستانی نوشیجان یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های ملایر در استان همدان است که به آن "دژمعبد" هم می‌گویند. ارگ  خشتی نوشیجان را می‌توان قدیمی‌ترین نیایشگاه خشتی در جهان دانست. در  فاصله 60 کيلومتري جنوب همدان و 20 کيلومتري غرب ملاير در بالای صخره ای  مشرف به  جلگه شورکات و  نزديکي روستاي شوشاب، آتشکده و قلعه باستاني  نوشيجان قرار گرفته است. در خصوص نام این محوطه تاریخی گمانه هایی وجود دارد نخست اینکه  نوشیجان در لغت به معنای جایگاه نوش یا جایگاه انوش است که نوش یا انوش ظاهرا نام زنی  بوده که بر منطقه حکومت می کرده است. و دوم اینکه اصطلاح شورکات یعنی محل ایزد سوریاشو انوشیجان معلوم می‌دارد که  اینجا مرکز پرستش ایزد خورشید بوده است که به سبب وجود اتشکده هایی در بنا  این امر محتمل‌تر است.

ساختمان نظري  که تا سال 1379 متروکه بوده است، در زميني به مساحت 9 هزار  متر مربع قرار  دارد و قدمت آن به زمان قاجار مي‌رسد. پس از آن به تملک يک  مرکز پيش  دانشگاهي درآمد و مجددا به حال خود رها شد. در سال 1381 سازمان  ميراث  فرهنگي مسئوليت اداره آن را به عهده گرفت و با هزينه اي معادل 400  ميليون  تومان آن را بازسازي کرد.در حال حاضر ساختمان اداري سازمان ميراث  فرهنگي،  گردشگري و صنايع دستي استان در اين مكان قرار دارد. دراين بنا،  قسمتي نيز  به موزه اختصاص يافته است.اين موزه محل نگهداري سکه، سفال، برنز  و ساير  اشيا کشف شده مربوط به هزاره‌هاي قبل از ميلاد و دوران اسلامي  مي‌باشد. در  تالار شمالي اين بنا، کتابخانه اي مشتمل بر 800 جلد کتاب خطي و  چاپي نفيس  ايراني و خارجي و غرفه‌هاي مربوط به آثار بوعلي سينا و  شعرانويسندگان  همداني نگهداري مي‌شود.                                                                  

‌يكي از  خانه‌هاي باقي مانده از محله شاهزادگان، خانه مسعودي است. تاريخ  ايجاد اين  اثر ارزشمند بر كتيبه‌اي كه در كنار ورودي شاه‌نشين طبقه همكف  نصب شده، سال  1290 هجري قمري را نشان مي‌دهد كه مبين قدمتي بيش از 130 سال  است. خانه  مسعودي با مساحت 1332 مترمربع در 2 طبقه ساخته شده است. در هر  طبقه يك اتاق  اصلي وجود دارد و در طرفين آن چند اتاق فرعي قرار گرفته كه  در انتهاي هر  كدام از اين اتاقها يك اتاقك انباري و پستو ساخته شده است.